Waardevol toerisme

Hoe kan worden gestuurd op een gebalanceerde groei van het inkomende en binnenlandse toerisme in Nederland, waarbij economie, samenleving en leefomgeving met elkaar in samenhang worden bekeken?
markt met volle terrasjes

Aanleiding en adviesvraag

Het aantal toeristen in Nederland groeide de afgelopen tien jaar exponentieel en blijft ook de komende jaren exponentieel doorgroeien. Met toerisme wordt inmiddels evenveel verdiend als in de bouw en ruim tweemaal zoveel als in de landbouw. De toegenomen toeristische druk zorgt echter ook steeds vaker voor problemen en overlast. Dat is schadelijk voor de leefomgeving en de samenleving én op den duur ook nadelig voor de sector.

De raad richt zich in dit advies op de vraag hoe kan worden gestuurd op een gebalanceerde groei van het inkomende en binnenlandse toerisme in Nederland, waarbij de economie, de samenleving en de leefomgeving met elkaar in samenhang worden bekeken.

Toelichting

De raad vindt dat een perspectiefwisseling nodig is in het toerismebeleid om te voorkomen dat de groei van het toerisme leidt tot overlast en schade. De huidige politieke en beleidsmatige aandacht voor toerisme is nog vooral gericht op het vergroten van inkomsten. Maar toerisme is niet alleen een economisch belang, het heeft ook invloed op bereikbaarheid en op het gebruik van de openbare ruimte, vastgoed, natuur en milieu. Pas als een toename van toerisme leidt tot schade aan de leefomgeving of tot overlast voor bewoners, wordt nagedacht over het tegengaan hiervan. De perspectiefwisseling houdt in dat de overheid samen met de sector en de samenleving moet anticiperen op toekomstige ontwikkelingen. Dat is nodig om een goede balans te vinden tussen enerzijds het economisch voordeel en anderzijds de draagkracht van de leefomgeving en het draagvlak onder bewoners. Het Rli-advies ‘Waardevol toerisme: onze leefomgeving verdient het’ biedt hiervoor een analysekader. Regie van de rijksoverheid is noodzakelijk om de bepleite beleidsverandering te bevorderen. De raad adviseert onder meer om een rijksvisie te formuleren, de beleidscapaciteit voor toerisme structureel te vergroten en voor de benodigde perspectiefwisseling een ministeriële commissie Toerisme in te stellen of het onderwerp op te nemen in het Interbestuurlijk Programma (IBP).

De raad beveelt aan om binnen twee jaar voor alle regio’s in Nederland een toeristische strategie op te stellen. In zo’n strategie staat waar en wanneer uitbreiding van het toerisme wordt nagestreefd en welke voorzieningen daarvoor moeten worden gerealiseerd. Maar er staat ook in waar de te verwachten toename van toeristen onwenselijk is en met welke instrumenten het aantal toeristen kan worden beïnvloed, hoe zij beter kunnen worden gespreid, dan wel hoe overlast kan worden voorkomen.

Nieuwe instrumenten om de ontwikkeling van het toerisme te kunnen sturen zijn niet nodig. De raad presenteert in het advies een menukaart van het bestaande instrumentarium, waaruit gekozen kan worden om negatieve gevolgen te beperken en nieuwe kansen te verzilveren. Om effectief van deze instrumenten gebruik te kunnen maken en daarin kennis en ervaring op te bouwen, is extra beleidscapaciteit en investeringsbereidheid hard nodig. Ook moet er onder regie van de rijksoverheid meer onderzoek worden gedaan, bijvoorbeeld in experimenteergebieden, naar de effectiviteit van verschillende beleidsingrepen. Zo wordt voorkomen dat groei van toerisme Nederland ‘overkomt’ en schaadt en zo kan toerisme bijdragen aan de kwaliteit van de leefomgeving voor bewoners, bezoekers en ondernemers.

Ter voorbereiding van het advies heeft SWECO een onderzoek gedaan naar het Toerismebeleid bij gemeenten en provincies. U vindt dit rapport hier

Datum van publicatie

Op 6 september 2019 heeft de raad zijn advies ‘Waardevol toerisme: onze leefomgeving verdient het’ uitgebracht. Staatssecretaris Keijzer van Economische Zaken en Klimaat (EZK) en minister Ollongren van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, waarbij laatstgenoemde werd vertegenwoordigd door directeur-generaal Van Kempen, namen het advies in ontvangst.

Vlnr: Marjolein Demmers raadslid Rli, Erik Jan van Kempen directeur-generaal BZK, Mona Keijzer staatssecretaris EZK, Jan Jaap de Graeff, voorzitter Rli Foto: Fred Ernst

Presentatie advies - 12 september 2019

Op 12 september 2019 presenteerde de Rli zijn advies ‘Waardevol toerisme: onze leefomgeving verdient het’ tijdens een drukbezochte publieke bijeenkomst. Het advies werd besproken met bestuurders, ondernemers en wetenschappers.

Lees hier het verslag van de bijeenkomst

Bekijk de foto's van de bijeenkomst

Meer informatie

Voor uw reactie op dit onderwerp of voor meer informatie kunt u contact opnemen met Douwe Wielenga, projectleider douwe.wielenga@rli.nl tel 06-21240809

Samenvatting

Waardevol toerisme

Toerisme in Nederland groeit sterk. Het aantal binnenlandse en buitenlandse bezoekers neemt exponentieel toe. Dat levert flink geld op: met toerisme wordt in Nederland inmiddels bijna net zoveel geld verdiend als in de bouwsector en tweemaal zoveel als in de landbouwsector. De bezoekers zorgen bovendien voor levendigheid en een hoog voorzieningenniveau. Toerisme is onlosmakelijk verbonden met onze huidige maatschappij, waarin we er zo nu en dan graag op uittrekken, rust zoeken of juist inspanning en vertier. De enorme groei heeft echter ook een keerzijde: te veel toerisme leidt tot schade aan leefomgeving en samenleving in de vorm van overbelasting van de openbare ruimte, wegen, natuur en milieu en overlast voor bewoners. Hierdoor verminderen het draagvlak voor toerisme onder bewoners en de aantrekkelijkheid van bestemmingen voor bezoekers.

In dit advies constateert de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) dat een perspectiefwisseling nodig is in het toerismebeleid. De huidige politieke en beleidsmatige aandacht voor toerisme staat niet in verhouding tot de grote economische en maatschappelijke betekenis. Overheden richten zich nu nog te eenzijdig op economisch profijt van toerisme, terwijl er ook oog moet zijn voor de toenemende kansen en de negatieve gevolgen voor leefomgeving en samenleving. Om de verwachte toename van bezoekers in goede banen te leiden en te voorkomen dat toerisme ons overkomt, pleit de raad voor toekomstgericht sturen op toerisme door overheden in álle gebieden van Nederland. Daarvoor zijn zowel lokale als provinciale overheden aan zet en is regie van de rijksoverheid noodzakelijk.

Analyseer de gevolgen: bekijk toeristische druk en draagkracht van de leefomgeving

De gevolgen van toerisme manifesteren zich vooral op regionale schaal. Om op dat schaalniveau goed te kunnen inspelen op toeristische ontwikkeling is een nauwkeurige analyse nodig van de relatie tussen toerisme en de leefomgeving. Dat kan door de aard en omvang van de toeristische druk af te zetten tegen de draagkracht van de leefomgeving. Toeristische druk duidt op de hoeveelheid bezoekers en de invloed van hun activiteiten op een bestemming. Wanneer de toeristische druk op een bestemming hoog is, betekent dit echter niet automatisch dat er ter plaatse sprake is van overlast of schade. Dit hangt af van de draagkracht van de leefomgeving van een bestemming. De draagkracht van de leefomgeving duidt op het vermogen van de leefomgeving van een bepaalde bestemming om bezoekers te ontvangen, zonder dat negatieve gevolgen optreden. Daarbij maakt de raad onderscheid in fysieke elementen van draagkracht (mobiliteit, vastgoed, openbare ruimte, erfgoed, natuur en milieu) en sociale elementen (publieke ruimte en persoonlijke leefomgeving). De analyse van druk en draagkracht levert een beeld op van de ontwikkelruimte en opgaven van een bestemming, zowel in gebieden met veel bezoekers als in gebieden waar meer bezoekers gewenst zijn.

Maak een plan: stel regionale toeristische ontwikkelstrategieën op

Waardevol toerismebeleid richt zich op een optimale balans tussen toeristische druk en de draagkracht van de leefomgeving. De raad beveelt gemeenten en provincies aan er zorg voor te dragen dat er over twee jaar voor elke regio een toeristische ontwikkelstrategie gereed is, waarin de route naar die balans wordt uitgestippeld. De strategie bevat keuzes over de gewenste ontwikkeling van toerisme, en een bijbehorend pakket van beleidsmaatregelen dat aansluit bij de regionale opgaven en behoeften. De strategie wordt vervolgens verwerkt in het omgevingsbeleid van gemeente en provincie.

De raad adviseert het Rijk om op relevante dossiers bij te dragen aan de regionale toeristische ontwikkelstrategieën. Bijvoorbeeld voor wat betreft natuurbeleid, verduurzaming van mobiliteit, de gebouwde omgeving of klimaatadaptatie. Belangrijk is dat duidelijk wordt vastgelegd welke agenda het Rijk heeft voor toerisme in de regio’s en op welke manier regio’s steun van het Rijk kunnen verwachten.

Onderneem actie: vertaal de gewenste ontwikkeling in instrumenten

Er zijn meer dan voldoende beleidsinstrumenten om te sturen op de ontwikkeling van toerisme met oog voor de balans tussen toeristische druk en draagkracht van de leefomgeving. De toeristische druk kan beïnvloed worden met marketing en bereikbaarheidsmaatregelen voor bestemmingen, of door toeristen te spreiden over meerdere plekken of verschillende tijdstippen gedurende de dag. Ook het beïnvloeden van gedrag van bezoekers kan helpen om de druk te laten afnemen. Sturen op de fysieke draagkracht van een bestemming kan door de capaciteit te vergroten of de kwaliteit te verbeteren, door het reguleren van de groei of juist het verminderen van de capaciteit. De sociale draagkracht van een bestemming kan worden beïnvloed door compensatie van bewoners of het vergroten van de betrokkenheid en zeggenschap. Overheden maken op dit moment onvoldoende gebruik van de vele mogelijkheden om te sturen op de relatie tussen de ontwikkeling van toerisme en de leefomgeving.

Investeer in een krachtige kennisinfrastructuur en meer beleidscapaciteit

Kennis is het fundament voor kwalitatief goede beleidsvorming. Op dit moment is er onvoldoende bekend over de effecten van toerisme voor leefomgeving en samenleving en over de effectiviteit van instrumenten. Monitoring ontbreekt. De raad adviseert het Rijk om, in samenwerking met provincies en gemeenten, een meerjarige agenda vast te stellen voor het opbouwen en onderhouden van een krachtige kennisinfrastructuur. Er is een substantiële en structurele verhoging nodig van de beschikbare rijksmiddelen voor kennisontwikkeling en onderzoek naar toerisme.

Gemeenten, provincies en het Rijk zullen bovendien fors moeten investeren in beleidscapaciteit en onderzoek om te komen tot toekomstgericht beleid dat stuurt op de ontwikkeling van toerisme in balans met economie, leefomgeving en samenleving.

Rijk neem regie: maak een visie en voer die uit

De raad adviseert het Rijk het nieuwe toerismebeleid vast te leggen in een eigen visie. Kern daarvan is aandacht voor economie, leefomgeving én samenleving, onder meer door verbinding te leggen met andere (rijks)doelen. Daarnaast wordt in de visie de bijdrage van het Rijk aan de kennisagenda vastgelegd, en de benodigde extra inzet van capaciteit en middelen om de beoogde doelen te bereiken. De visie dient regio’s te inspireren en richting te geven aan de regionale toeristische strategieën en een actieve inzet van instrumenten te stimuleren. Waar nodig faciliteert de rijksoverheid regio’s bovendien door de inzet van eigen instrumenten. Om het perspectief te verleggen van een economische naar een samenlevingsbrede agenda voor toerisme, adviseert de raad om een ministeriële commissie Toerisme op te richten of het als extra opgave op te nemen in het Interbestuurlijk Programma (IBP).