Doen en laten, effectiever milieubeleid door mensenkennis

Dit advies gaat over het benutten van kennis over gedrag van mensen in het beleid, om milieudoelen dichterbij te brengen.
foto afvalscheiden plastic flessen

Inleiding

Nederland staat voor de uitdaging de samenleving en economie verder te verduurzamen. Dit advies gaat over het benutten van kennis over het gedrag van mensen om milieudoelen dichterbij te brengen. Dat dit gebeurt lijkt misschien vanzelfsprekend. Waarom is hier dan toch aandacht voor nodig?

Kennis over gedrag

De overheid neemt een sturende rol op zich als er sprake is van algemeen vastgestelde doelen die de maatschappij als geheel ten goede komen, maar die niet 'vanzelf' worden bereikt. Een schoon milieu is zo'n een maatschappelijk doel waarbij 'het niet vanzelf' goed gaat, omdat mensen met hun gedrag daar niet vanzelfsprekend aan bijdragen.

Individueel gedrag van mensen wordt beïnvloed door vele factoren, zoals iemands persoonlijke omstandigheden, de afwegingen die iemand maakt of de motieven die iemand heeft. Sommige mensen vinden bijvoorbeeld een schoon milieu niet belangrijk, anderen overzien de consequenties daarvan niet. Of milieuvriendelijk gedrag is duur en moeilijk of iemand denkt dat dat zo is. En soms ligt het milieuvriendelijk gedrag gewoon niet voor de hand. De manier waarop mensen zich gedragen is dus ingewikkeld en per situatie anders. Hoe mensen reageren op beleidsmaatregelen is lang niet altijd te voorspellen vanuit gangbare aannames over de rationaliteit van gedrag. Als bij beleidsbepaling (meer) bewust en systematisch gebruik wordt gemaakt van de kennis die bestaat over hoe en waarom mensen zich in specifieke omstandigheden op een bepaalde manier gedragen, kan de effectiviteit van het milieubeleid worden vergroot. Gelukkig is er inmiddels een overweldigende hoeveelheid kennis beschikbaar over hoe menselijk gedrag werkt en hoe mensen reageren op bepaalde (beleids)ingrepen. En er wordt in het beleid al veel van die gedragskennis gebruik gemaakt. De WRR adviseerde in 2009 in zijn rapport ´De menselijke beslisser: over de psychologie van keuze en gedrag´ om deze kennis zo goed mogelijk te benutten voor het beleid.

Gedragsanalysekader

De Rli gaat nu een stap verder door gedragskennis en mogelijke beleidskeuzes aan elkaar te koppelen met het voor dit advies ontwikkelde gedragsanalysekader. Dit gedragsanalysekader kan beleidsmakers helpen om een zorgvuldige analyse te maken van relevante gedragsbepalende factoren zoals: de kennis en vaardigheden die iemand heeft, zijn of haar drijfveren (motieven), hoe iemands persoonlijke omstandigheden zijn en welke keuzeprocessen in een situatie een rol spelen. 

De GedragsToets 2.0

Het gedragsanalysekader is vertaald naar een praktisch hulpmiddel: 'De GedragsToets'. Met deze toets wordt het eenvoudiger om gedrag mee te nemen in de keuze van beleidsinstrumenten variërend van wetgeving tot het faciliteren en stimuleren van eigen initiatief van mensen. Deze toets helpt beleidsmakers om inzicht te krijgen in welke gedragsbepalende factoren een rol spelen bij het ontwikkelen van milieubeleid. Spelenderwijs leveren de inzichten inspiratie op voor instrumenten die ingezet kunnen worden. De GedragsToets bestaat uit een spel van 130 kaarten. Het kan gespeeld worden met 3 tot 6 personen, bij voorkeur onder begeleiding van een ervaren spelleider die de spelregels kent en kennis heeft van gedrag. Een bijbehorende online companion app biedt ondersteuning bij het doorlopen van De GedragsToets.

Image removed.


Het advies bestaat hiermee uit drie delen: het advies zelf 'Doen en laten'; het gedragsanalysekader, beide te downloaden via deze site en De Gedragtoets, te bestellen via het secretariaat van de Rli.

Op 4 maart 2015 heeft de Rli een vernieuwde versie van De GedragsToets uitgebracht en officieel overgedragen aan het Behavioural Insights Netwerk Nederland, een netwerk waarbij alle ministeries zijn aangesloten.

Uitwerking vier beleidscases

De raad heeft het gedragsanalysekader toegepast op vier beleidscases:

  • duurzame mobiliteit (spitsmijden)
  • energiebesparende maatregelen huishoudens
  • verminderen van voedselverspilling
  • verhogen van de fractie gescheiden groente-, fruit- en tuinafval van huishoudens

Dit document 'Toepassing van de gedragsanalyse op vier beleidscases' is alleen als digitaal beschikbaar.

Publicatiedatum

Het advies 'Doen en laten, effectiever milieubeleid door mensenkennis' is op 5 maart 2014 aangeboden aan staatssecretaris Mansveld van Infrastructuur en Milieu (IenM).

Image removed.Vlnr: Wilma Mansveld, staatssecretaris IenM, Marjolein Demmers, raadslid, Henry Meijdam, voorzitter Rli. Henry Meijdam overhandigt advies 'Doen en laten' aan Wilma Mansveld. Foto Fred Ernst

Image removed.Sprekers reflecteren op het advies ‘Doen en laten’. Vlnr: dagvoorzitter Max Christern in gesprek met Maarten Camps (secretaris-generaal Ministerie EZ), Vera Dalm (directeur Milieu Centraal), Robert Dur (hoogleraar EUR), Jon Meijer (directeur Stadsbeheer gemeente Rotterdam). Foto Fred Ernst

Lees de reactie van staatssecretaris Mansveld op het advies ´Doen en laten´

Bekijk de foto's van de presentatie op 5 maart 2014

Achtergrondstudies

Als achtergrondstudie voor het advies 'Doen en laten, effectiever milieubeleid door mensenkennis' heeft de Rli twee onderzoeken uit laten voeren door ECN en Duneworks. Deze twee rapporten beschrijven een aantal beleidscases die vanuit gedragskennis perspectief geanalyseerd zijn.

  1. Effectief beleid voor duurzaam gedrag: Een thematische vergelijking in Nederland
  2. Effectief beleid voor duurzaam gedrag: Een internationale vergelijking

Essays normatieve vraagstukken rond gedragsbeïnvloeding voor duurzame gedragspatronen

De Rli heeft bij de start van het advies 'Doen en laten, effectiever milieubeleid door mensenkennis' vier wetenschappers gevraagd een essay te schrijven. De essays gaan in op wat ethische en sociaal wenselijke grenzen zijn in hoe ver de overheid mag en moet gaan in gedragsbeïnvloeding van mensen om de samenleving te verduurzamen. Met de essays wil de Rli zich een mening vormen over deze kwesties en die in het advies over duurzame gedragspatronen verwoorden.

De bijdragen en de verschillende auteurs zijn:

  • Dr. M.F. Wesseling, Artsenfederatie KNMG Gedragsbeïnvloeding door overheid ter bevordering van duurzaamheid
  • Prof. dr. M. Korthals, Wageningen Universiteit De overheid als verleidster
  • Dr. F.A. Hindriks, Rijksuniversiteit Groningen De burger als virtuele auteur
  • Prof. dr. L. Bovens, London School of Economics and Political Science De verantwoordelijkheid van de overheid

Meer informatie

Voor uw reactie op dit onderwerp of voor meer informatie kunt u contact opnemen met het Rli-secretariaat via info@rli.nl