Systeemfalen in het leefomgevingsbeleid

Aanleiding en adviesvraag

Nederland heeft te maken met een fors aantal hardnekkige problemen in de leefomgeving die dringend om een oplossing vragen. Deze problemen op het gebied van bijvoorbeeld de klimaat-, biodiversiteits- en grondstoffentransities, woningbouw en de verduurzaming van de landbouw zijn al lange tijd bekend. Er zijn ‘opgaven’ geformuleerd voor de leefomgeving, die samen op termijn het ruimtegebruik, de economie en de samenleving als geheel ingrijpend (kunnen) veranderen. De opgaven gaan gepaard met het formuleren van doelen en maatregelen die zijn vastgelegd in beleid, wetten en akkoorden. Bovendien worden de beleidsambities nog voortdurend aangescherpt. 

De inspanningen om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen, aan te passen aan klimaatverandering, vervuiling tegen te gaan, grote aantallen woningen te bouwen, de natuur te versterken en op een gezonde manier voedsel te produceren vragen om ingrijpende keuzes voor een toekomstbestendig Nederland. Op tal van terreinen worden ook al vorderingen gemaakt, maar toch is het in veel belangrijke leefomgevingsdossiers tot op heden niet gelukt om de beoogde resultaten te halen of binnen bereik te brengen. Het is in de breedte van de opgaven onzeker of alle ambities daadwerkelijk waargemaakt worden.

Hoe komt dat? Het samenspel tussen overheid, markt en samenleving lijkt onvoldoende te functioneren om effectieve oplossingen voor de complexe vraagstukken in de leefomgeving voor elkaar te krijgen. Telkens blijken de interventies van de overheid (of het achterwege blijven daarvan) en de werking van markten (nog) niet de uitkomsten te leveren die voor de samenleving noodzakelijk worden geacht. We duiden dit gemankeerde samenspel vooralsnog aan als ‘systeemfalen in het leefomgevingsbeleid.’ Als gevolg van dat systeemfalen stapelen de problemen in de leefomgeving zich inmiddels onweerlegbaar op. 

Door de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties is de vraag gesteld wat er moet veranderen om in staat te zijn om voortgang te boeken in de noodzakelijke grote opgaven in de leefomgeving. 

De vraagstelling voor het advies luidt:

Waardoor worden de grote problemen in de leefomgeving onvoldoende effectief opgelost? Welke fundamentele keuzes zijn nodig om dat wel te doen? Welke consequenties hebben die keuzes? Om welke vormen van organiseren en sturen vraagt dit en wat zijn daarbij de rollen en positie van overheid, markt en samenleving?

Toelichting

In december 2023 publiceerden wij als voorbereiding op het adviestraject de ‘Verkenning Systeemfalen in het leefomgevingsbeleid’. In de verkenning gaan we in op de verschillende hardnekkige problemen in de leefomgeving die dringend om een oplossing vragen, maar die blijven voortbestaan ondanks voortdurende aandacht vanuit de samenleving, de politiek en het beleid. Vervolgens analyseren we wat de drijvende krachten en oorzaken zijn achter het uitblijven van de gewenste resultaten. 

De verkenning biedt inzicht in diverse mogelijke verklaringen die op verschillende manieren met elkaar samenhangen en elkaar beïnvloeden. Op hoofdlijnen signaleren wij dat onder meer de volgende aspecten een rol kunnen spelen bij het blijven voortbestaan van leefomgevingsproblemen, ondanks de ambities om ze op te lossen:

• De aard van de problemen in de leefomgeving is veranderd.
• De maatschappelijke omstandigheden waarin de problemen opgelost moeten worden is veranderd.
• De institutionele verhoudingen passen niet bij de problemen van vandaag.
• De onderliggende waarden bij de keuzes voor oplossingen worden onvoldoende gearticuleerd.

U kunt ‘Systeemfalen in het leefomgevingsbeleid: een probleemverkenning’ hier downloaden.

Planning

Publicatie van het advies wordt einde 2024 verwacht.

Samenstelling van de raadscommissie

Jantine Kriens, commissievoorzitter

Yourai Mol, junior-raadslid Rli

Krijn Poppe, raadslid Rli

Externe commissieleden:

Bernard ter Haar, zelfstandige, voormalig consultant bij ABDTOPConsult

Voor meer informatie over het advies of uw reactie kunt u contact opnemen met de projectleider Bart Swanenvleugel, bart.swanenvleugel@rli.nl, of 06 52012691.