Van zorgen naar borgen

Het ministerie streeft naar meer verantwoordelijkheid voor maatschappelijke organisaties en bedrijfsleven bij natuur en platteland. De Raad voor het Landelijk Gebied heeft de gevolgen van deze bestuurlijke omslag bestudeerd en oordeelt dat de toekomst die hiermee wordt opgeroepen onzeker is. De omslag biedt zeker kansen maar brengt ook risico’s met zich mee. In dat licht concludeert de raad dat de overheid én de politiek in ieder geval óók moeten leren omgaan met de onvermijdelijk optredende risico’s.

Toetssteen van de omslag blijft de aantoonbare verbetering van natuur en platteland. Daarbij wordt het takenpakket voor de overheid niet simpeler, maar juist complexer. Het advies 'Van zorgen naar borgen' geeft handvatten voor de nieuwe aanpak.

Samenvatting

De overheid heeft met een aantal ontwikkelingen te maken die het besturen moeilijk maken, zoals de steeds complexere maatschappelijke problemen en de heersende hooggespannen verwachtingen dat de overheid die problemen wel kan oplossen. Dit heeft er mede toe geleid dat er een zoektocht gaande is naar de wijze waarop we het bestaande sociale contract opnieuw vorm kunnen geven. De minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit wil meer verantwoordelijkheid leggen bij de burger en heeft de Raad voor het Landelijk Gebied (RLG) gevraagd op welke manier deze bestuurlijke omslag op het terrein van natuur- en plattelandsbeleid vorm kan krijgen.
Het advies ‘Van zorgen naar borgen’ dat de raad op 2 oktober 2006 aanbood aan minister Veerman, ging in op de bestuurlijke omslag. Een omslag die volgens de raad kansen biedt maar ook risico’s met zich mee brengt. De raad concludeert dan ook dat de overheid en politiek moeten leren met risico’s om te gaan. Het advies geeft handvatten voor de nieuwe aanpak.

Risico’s blijven bestaan, ze zijn onvermijdelijk. Zeker bij een bestuurlijke omslag, die leidt tot nieuwe discussies en dilemma’s. Projecten kunnen fout lopen of in ieder geval anders dan gedacht, wat weerstand kan oproepen bij de verschillende partijen. De raad adviseert om samen met private partijen een programma op te zetten waarmee overheid, private partijen en politiek samen systematisch lering kunnen trekken uit de ervaringen met meer verantwoordelijkheid voor burgers.

Het overdragen van verantwoordelijkheden mag niet gebeuren vanuit bezuinigingen. Het publieke belang, een verbetering van natuur en platteland, moet voorop staan bij de verandering. Bij het maken van de veranderagenda gaat het ministerie teveel uit van zijn eigen agenda en verzuimt partners te betrekken bij het beleid. Maatschappelijke organisaties en bedrijven hebben zelf ook een verantwoordelijkheid om zelf initiatief te nemen.

De verandering van verantwoordelijkheid zal niet leiden tot een vereenvoudiging van werkzaamheden voor het ministerie. Het ministerie krijgt meer rollen, die soms binnen projecten met elkaar kunnen gaan conflicteren. Ook kunnen verantwoordelijkheden niet overgedragen worden zonder ervoor te zorgen dat de partner daartoe voldoende middelen heeft. Kortom het werk voor het ministerie van LNV zal met ‘van zorgen naar borgen’ zeker veranderen, maar volgens de raad zeker niet verminderen.

Reactie

Tijdens de aanbieding op 2 oktober 2006 in de Nieuwspoort reageerde minister Veerman en een panel op het advies. Het panel bestond uit vertegenwoordigers van maatschappelijke organisatie, Jan Jaap de Graeff (directeur vereniging Natuurmonumenten) en Mirjam de Rijk (directeur Stichting Natuur en Milieu), en de politiek, Jan Boelhouwer (Tweede Kamer, PvdA) en Ans Willemse-van der Ploeg (Tweede Kamer, CDA). Ook het publiek, met vertegenwoordigers uit het bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties en politiek liet zich niet onbetuigd. De discussie werd in de media vervolgd met een reactie van LTO-voorzitter Heijkoop dat de raad 'bangig was voor particulier natuurbeheer'. In een reactie zetten Mark van Twist (voorzitter van de werkgroep) en Bas van Leeuwen (projectleider) nogmaals uiteen dat de raad niet bang is voor het overdragen van verantwoordelijkheden van de overheid naar particuliere partijen, maar dat het wel kanttekeningen plaats en beducht is voor valse verwachtingen. 'Private partijen, overheid en stakeholders zullen samen moeten bepalen welke situaties kansrijk en welke heilloos zijn voor meer private verantwoordelijkheid en onder welke voorwaarden. Nu gaat het ministerie teveel uit van zijn eigen agenda en interne logica en kiest zelf welke verantwoordelijkheden worden overgedragen, en onder welke condities. Dat levert risico’s op voor de bestuurlijke omslag, en dáárvoor is de raad beducht.'

Tijdens een bijeenkomst naar aanleiding van de viering van het eerste lustrum van BoerenNatuur werd het advies ‘Van zorgen naar borgen’ in de praktijk vertaald. Daarbij werd ingegaan in hoeverre BoerenNatuur de publieke belangen van natuur en platteland veilig stelt en hoe de relatie met het ministerie wordt vormgegeven. In zijn conclusie stelt de raad dat de uitdaging voor BoerenNatuur is om tussen de belangen van natuur en inkomen voor de boeren met het instrument agrarisch natuurbeheer een goede balans te vinden. Het vinden van een nieuwe balans is precies de boodschap van het advies 'Van zorgen naar borgen'.