Aanleiding en adviesvraag
In het Nederlandse beleid is een fors aantal opgaven in de leefomgeving geformuleerd, die samen op termijn het ruimtegebruik, de economie en de samenleving als geheel ingrijpend (kunnen) veranderen. Maatregelen om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen, aanpassen aan klimaatverandering, tegengaan van vervuiling, bouwen van grote aantallen woningen, versterken van de natuur en gezond produceren van voedsel vragen alle om ingrijpende keuzes voor een toekomstbestendig Nederland.
De problemen op het gebied van de klimaat-, biodiversiteits- en grondstoffentransities en andere dossiers in de leefomgeving zijn al lange tijd bekend. De intenties om de gestelde doelen te halen zijn vastgelegd in beleid, wetten en akkoorden. Bovendien worden de beleidsambities nog voortdurend aangescherpt. Op tal van terreinen worden ook vorderingen gemaakt, maar toch is het in veel belangrijke leefomgevingsdossiers tot op heden niet gelukt om de beoogde resultaten te halen of binnen bereik te brengen. Het is in de breedte van de opgaven onzeker of alle ambities daadwerkelijk waargemaakt worden.
Hoe komt dat? Het samenspel tussen overheid, markt en samenleving lijkt onvoldoende te functioneren om effectieve en gedragen oplossingen voor de complexe vraagstukken in de leefomgeving voor elkaar te krijgen. Telkens blijken de interventies van de overheid (of het achterwege blijven daarvan) en de werking van markten (nog) niet de uitkomsten te leveren die voor de samenleving noodzakelijk worden geacht.
We duiden dit gemankeerde samenspel tussen overheid, markt en samenleving in deze verkenning aan als ‘systeemfalen in het leefomgevingsbeleid’. Als gevolg van dat systeemfalen stapelen de problemen in de leefomgeving zich inmiddels onweerlegbaar op.
Door de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties is de vraag gesteld wat er bij de rijksoverheid moet veranderen om in staat te zijn om voortgang te boeken in de noodzakelijke grote opgaven in de leefomgeving.
De vraagstelling voor het advies luidt:
Waardoor worden de grote problemen in de leefomgeving onvoldoende effectief opgelost? Welke fundamentele keuzes zijn nodig om dat wel te doen? Welke consequenties hebben die keuzes? Om welke vormen van organiseren en sturen vraagt dit en wat zijn daarbij de rollen en positie van overheid, markt en samenleving?
Toelichting
In algemene zin kan worden geconcludeerd dat verschillende hardnekkige problemen in de leefomgeving dringend om een oplossing vragen, maar blijven voortbestaan ondanks voortdurende aandacht vanuit de samenleving, de politiek en het beleid. Ter voorbereiding van het adviestraject ‘Systeemfalen’ dat wij in het voorjaar van 2024 zullen opstarten, hebben wij verkend wat de drijvende krachten en oorzaken zijn achter het uitblijven van de gewenste resultaten.
Uit deze verkenning is een kluwen aan mogelijke verklaringen naar voren gekomen die op verschillende manieren met elkaar samenhangen en elkaar beïnvloeden. Op hoofdlijnen signaleren wij dat onder meer de volgende aspecten een rol kunnen spelen bij het blijven voortbestaan van leefomgevingsproblemen, ondanks de ambities om ze op te lossen:
- De aard van de problemen in de leefomgeving is veranderd.
- De maatschappelijke omstandigheden waarin de problemen opgelost moeten worden is veranderd.
- De institutionele verhoudingen passen niet bij de problemen van vandaag.
- De onderliggende waarden bij de keuzes voor oplossingen worden onvoldoende gearticuleerd.
Planning
Op 21 december 2023 publiceerde de raad de verkenning ‘Systeemfalen in het leefomgevingsbeleid: een probleemverkenning’. Het adviestraject wordt naar verwachting in maart 2024 opgestart. Publicatie van het advies wordt einde 2024 verwacht.
Meer informatie
Voor meer informatie over het advies of uw reactie kunt u contact opnemen met de projectleider Bart Swanenvleugel, bart.swanenvleugel@rli.nl, of 06 52012691.