Stroomvoorziening onder digitale spanning

Kan de overheid de betrouwbaarheid waar onze stroomvoorziening om bekend staat voldoende waarborgen, nu de digitalisering van het elektriciteitssysteem de komende jaren een nieuwe fase in gaat? Welke kwetsbaarheden en risico’s brengt dit met zich mee?
Stroomvoorziening onder digitale spanning

Aanleiding en adviesvraag

De Nederlandse stroomvoorziening raakt steeds meer verweven met digitale technologie. Er ontstaat een gedigitaliseerde elektriciteitsvoorziening waarin besluiten over opslag, levering en gebruik worden genomen via voorgeprogrammeerde of zelflerende technologie. Deze ontwikkeling doet zich voor in een elektriciteitssysteem dat ook op andere fronten al sterk in verandering is: doordat er steeds meer gebruik wordt gemaakt van duurzame energiebronnen, doordat bedrijven en burgers steeds vaker zelf stroom opwekken en doordat de stroomopwekking steeds afhankelijker wordt van weersomstandigheden. Daarbij neemt het belang van een betrouwbare stroomvoorziening toe, omdat elektriciteit een veel groter deel van onze energiebehoefte gaat vervullen. Verstoring of uitval van de stroomvoorziening kan leiden tot ongevallen met persoonlijke, materiële en/of financiële schade. Bij langdurige uitval kan bovendien maatschappelijke onrust ontstaan.

Centraal in dit advies staat de vraag of de overheid haar belofte aan de samenleving om te zorgen voor stroomvoorziening, die niet alleen schoon en betaalbaar is maar ook veilig en betrouwbaar, gestand kan blijven doen nu de digitalisering van het elektriciteitssysteem de komende jaren een nieuwe fase in gaat. Welke risico’s brengen de veranderingen met zich mee voor de betrouwbaarheid van onze stroomvoorziening? En zijn deze risico’s wel in voldoende mate afgedekt?

Drie typen digitale kwetsbaarheden

De Rli analyseert in dit advies de kwetsbaarheden die in het elektriciteitssysteem ontstaan door het voortgaande proces van digitalisering. Het gaat daarbij om méér dan alleen de dreiging van moedwillige verstoring van de stroomvoorziening door cybercriminaliteit. Het gaat bijvoorbeeld ook om de potentiële gevolgen van softwareontwerpfouten en van onvoorzien ‘gedrag’ van autonome systemen die de stroomvoorziening in toenemende mate reguleren. De analyse die de Rli heeft gemaakt van deze en andere kwetsbaarheden maakt duidelijk dat de digitalisering van het elektriciteitssysteem nieuwe risico’s met zich meebrengt voor de betrouwbaarheid waar onze stroomvoorziening om bekend staat.

Er is van overheidswege steeds meer aandacht voor cybersecurity en dat is belangrijk. Maar de Rli signaleert dat er nog onvoldoende zicht is op andere kwetsbaarheden die de digitalisering met zich meebrengt, terwijl de maatschappelijke impact daarvan groot kan zijn. Ook signaleert de Rli dat de aandacht van de overheid voor de digitale kwetsbaarheden zich vooral richt op de netwerken, die in publieke handen zijn. De stabiliteit van het totale elektriciteitssysteem wordt echter met name ondergraven vanuit de onderdelen die niet in publiek eigendom zijn.

Aanbevelingen

De Rli doet in dit advies vier aanbevelingen:

Onderzoek gevolgen digitalisering voor betrouwbaarheid stroom

Focus hierbij op de betrouwbaarheid van de stroomvoorziening.

Neem ‘no-regret’-maatregelen

Bijvoorbeeld preventieve maatregelen en vastlegging van actuele inzichten in standaarden.

Schep kennisinfrastructuur

Gericht op gezamenlijke kennisvergaring (joint fact finding), waarin publieke en private partijen binnen de elektriciteitssector hun kennis delen.

Zoek Europese samenwerking

Zowel in onderzoek, via productveiligheidseisen als via Europese netcodes.

Datum van publicatie

Op 15 maart is het advies ‘Stroomvoorziening onder digitale spanning’ in ontvangst genomen door staatssecretaris Keijzer van Economische Zaken en Klimaat en tevens aangeboden aan minister Wiebes van Economische Zaken en Klimaat, minister Grapperhaus van Justitie en Veiligheid, en de voorzitters van Eerste en Tweede Kamer.

Jan Jaap de Graeff, voorzitter Rli, overhandigt het advies aan Mona Keijzer, staatssecretaris EZK - Foto Fred Ernst

Conferentie 'Stroomvoorziening onder digitale spanning' - 24 april 2018

Om de adviezen verder uit te diepen organiseerde de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) op 24 april 2018 de conferentie ‘Stroomvoorziening onder digitale spanning’.
Lees het verslag (pdf 606 Kb)

Bekijk de foto's van de conferentie op 24 april 2018

Meer informatie

Voor meer informatie over deze conferentie en dit advies kunt u contact opnemen met Douwe Wielenga, projectleider, douwe.wielenga@rli.nl