Technologie op waarde schatten - een handreiking

Welke veranderingen in de economie en de samenleving doen zich voor als gevolg van toepassing van nieuwe technologie, met name in het domein van de leefomgeving en infrastructuur?
foto van de cover: grafische afbeelding van radartjes, puzzelstukje, vraagteken en een kind

Aanleiding en adviesvraag

Dagelijks komen er nieuwe technologieën en technologische toepassingen op de markt. Vandaag zijn dat smartphones met apps als Airbnb en Uber, morgen zijn het robots die pizza’s bezorgen en boodschappen doen, of gebouwen met zelfreinigende nanomaterialen. Er komen steeds meer digitale platformen en toepassingen van big data die de deeleconomie versterken. Technologie gaat op nieuwe manieren relaties aan met de samenleving en de leefomgeving. Dat levert in veel gevallen aanvullingen en harmonie op, bijvoorbeeld doordat nieuwe mogelijkheden ontstaan voor transport, voor het gebruik van ruimte of voor duurzamer oplossingen. Tegelijkertijd kunnen spanningen en conflicten ontstaan: druk op de openbare ruimte, strijd om werkgelegenheid of nieuwe vormen van schaarste. De uitkomsten van die spanningen en conflicten kunnen verschillen voor diverse belanghebbenden. Daarnaast is technologie zelf niet neutraal. Bij het ontwerp en de toepassing ervan worden impliciet en expliciet keuzes gemaakt die de relaties tussen technologie en samenleving en leefomgeving bepalen.

De raad werpt de volgende vragen op:

  • Welke veranderingen in de economie en de samenleving doen zich voor als gevolg van toepassing van nieuwe technologie, met name in het domein van de leefomgeving en infrastructuur?
  • Welke kansen en bedreigingen voor publieke waarden, in het bijzonder in de leefomgeving, doen zich voor?
  • In hoeverre passen ontwikkelingen binnen bestaande regulerende mechanismen, kunnen die meebewegen of zijn aanpassingen aan de orde?
  • Wat betekenen de voorgaande vragen voor betrokken partijen en de overheid?

Strategische en analytische benadering van technologie

Op voorhand is niet duidelijk welke gevolgen er zijn en hoe deze moeten worden gewaardeerd. Op welke termijn dienen zij zich aan? Bij welke schaal worden ze relevant? Waarin uiten de gevolgen zich? Wie hebben er belang bij? Welke gevolgen zijn tijdelijk en welke structureel? In deze handreiking betoogt de Rli dat in de schijnbare chaos een aantal patronen te onderscheiden is en dat de gevolgen zichtbaar zijn in verschillende lagen van regulerende mechanismen in de samenleving. De Rli biedt een strategische en analytische benadering van technologiegedreven ontwikkelingen.

In ‘Verkenning technologische innovaties in de leefomgeving’ (Rli, 2015) zijn conclusies getrokken over de belangrijkste beleidsvragen die samenhangen met technologische innovaties in de leefomgeving. Voor deze handreiking zijn de volgende conclusies relevant:

  • Technologieën veranderen maatschappelijke verhoudingen door marktverschuivingen, door vorming van nieuwe economische sectoren of door veranderingen in productieketens.
  • De gevolgen van technologie worden op de korte termijn meestal over­schat, maar op de langere termijn juist onderschat.
  • Technologie wordt voor een belangrijk deel gevoed door maatschappelijke waarden en door opgaven en behoeften in de samenleving. Maar andersom beïnvloedt technologie ook sociale en morele waarden in de samenleving. Tegelijkertijd veranderen door het gebruik van technologie waarden van mensen en het belang dat ze eraan hechten.
  • Technologische ontwikkelingen vragen om een andere, doorlopende reflectie.

De Rli richt zich in deze publicatie op de vraag hoe de effecten van technologische ontwikkelingen in de leefomgeving kunnen worden geanalyseerd en op waarde geschat, en geeft een handreiking hoe met technologische ontwikkelingen om te gaan. De kern van de handreiking bestaat uit een analytische beoordelingscyclus waarmee in vijf stappen zicht wordt verkregen op de gevolgen van technologie. De raad past deze beoordelingscyclus bij wijze van voorbeeld toe op een drietal cases: de melkrobot, decentrale energieopwekking met zonnepanelen en de zelfrijdende auto. De handreiking gaat ten slotte in op een aantal aandachtspunten voor sturing.

Presentatie en discussiebijeenkomst

De raad bracht de handreiking op 10 maart 2017 uit. Op deze dag organiseerde de raad ook een discussie- en publicatiebijeenkomst op de HSD Campus in Den Haag. Het rapport is aangeboden aan de ministers van Economische Zaken, Infrastructuur en Milieu, en van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Secretaris-generaal Maarten Camps van Economische Zaken nam de handreiking in ontvangst.

presentatie handreiking

foto Fred Ernst

Commissievoorzitter Niels Koeman presenteerde de handreiking, waarna de handreiking aan verschillende tafels werd toegepast. Dit gebeurde aan de hand van prikkelende inleidingen over de moderne melkrobot van Kees Romijn (LTO vakgroep Melkveehouderij) en over Fairbnb van Marleen Stikker (Waag Society).

Meer informatie

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met met Douwe Wielenga, projectleider, e-mail douwe.wielenga@rli.nl